ბეცხი და ცოცხლების სასაფლაო
ბავშვობაში, როცა სოფელი ვინმეს უკანასკნელ გზაზე მიაცილებდა, მეც გულამოსკვნილი ვქვითინებდი, მაგრამ მხოლოდ იმიტომ, რომ ბებიაჩემი ტიროდა. არანაირი სიბრალულს არ ვგრძნობდი გარდაცვლილის მიმართ. ჩემთვის მხოლოდ სიცოცხლე არსებობდა! ასეა ყველა მოზარდი, თუ ერთი მოსიყვარულე ადამიანი მაინც არსებობს, ვინც მისი სიმშვიდის, კეთილდღეობის გარანტიაა.
დროთა განმავლობაში, ცხადია, ყველას გვიწევს დავფიქრდეთ ბუნების ამ ულმობელ კანონზე და სულ მალე აღმოვაჩენთ, რა მყიფეა სიკვდილ-სიცოცხლის საზღვარი, რა ძნელია სააქაოდან წასვლა მაშინ, როცა არა გაქვს უკვდავების მყარი გარანტია: შვილები, მეგობრები, ნათესავები, საკუთარი ფიზიკური თუ ინტელექტუალური შრომის ნაყოფი.
“სვანეთში სიკვდილი და სიცოცხლე ღვიძლი დები არიან” – მითხრა ბაბუაჩემმა, როცა თავს დაუძლურება შეატყო. ბოლო ორი წელი სასურველი სტუმარივით ელოდებოდა აღსასრულს მშვიდად და აუღელვებლად, რადგან ბევრი “დამტირებელი” და “სულის მომხსენიებელი” ჰყავდა. მაგრამ სწორედ მისგან მსმენია, რომ მოსახლე, რომელსაც შთამომავალი არ ჰყავდა, სიცოცხლეშივე აწყობდა რიტუალურ დასაფლავებას. აი, რას მოგვითხრობს ერთი ქვემოსვანი კაცი ამ წესის შესახებ:
“უშვილო ანუ ამოწყვეტილი ცოლ-ქმარი სიცოცხლეშივე იხდიდა საკუთარ ქელეხს : რადგან უკან არავინ გვრჩება, ამიტომ სიცოცხლეშივე წავიდგამთ საკურთხსო. მათი უმრავლესობა სახელითა და ქონებით თავმომწონე ადამიანები ყოფილან.
ეს რიტუალი ანუ “ბეცხი” რომ უნაკლოდ ჩაგეტარებინა, - შეძლებული და მრავალი სიკეთის პატრონი უნდა ყოფილიყავი. ერთ ოჯახს ოცდახუთი ხარი დაუკლავს “ბეცხზე”. ისე კი ოთხ-ხუთზე მეტს არავინ კლავდა.
გადაწყვეტილების მიღებისთანავე ცოლ-ქმარი მთელს სოფელს ამცნობდა “ბეცხის” დროს და ყველას დაპატიჟებდა. ხორცს და პურს დანიშნულების ადგილზე გოდრებით
ეზიდებოდნენ, სასმელი კი დოქებით მიჰქონდათ.
ამ დღეს თუ დარი იქნებოდა, მაშინ კალოზე შეიკრიბებოდნენ, წვიმიანში კი – გადახურულში აფარებდნენ თავს.
სუფრას ჯერ ამოწყვეტილი ცოლ-ქმარი მიუჯდებოდა: საკუთარ სულს მაგიდაზე დახვავებულ საკვებს წაუდგამდნენ და შემდეგ კი - სტუმრებს უხმობდნენ მოსალხენად.
მასპინძლები თურმე გამორჩეულად კარგ გუნებაზე იყვნენ, რადგან ამ საქმის თავის მობმა და ღირსეული გაძღოლა სახელს და დიდებას მატებდა მათ.
რიტუალის ბოლოს, უზარმაზარი გობით შემოჰქონდათ თურმე “საყეენო” სასმელი, რომელსაც ყველა ამ ჭურჭლიდან უნდა დაწაფებოდა და იმდენი დაეხვრიპა, - რამდენიც შეეძლო.
უამრავი წელია, რაც ბეცხი არავის გადაუხდია. ბეცხობა ძველად ჰქონიათ წესად”.
ეს სვანური ტექსტი 1943 წელსაა ჩაწერილი და სწორედ ახლა მომინდა მისი თარგმნა და მკითხველისთვის გაზიარება. ამის მიზეზი ის რეალობაა, რომელიც ჩემს დედულეთში დამხვდა: უშვილო და ქვრივ ქალებს თავიანთი დანაზოგით საფლავის ქვები დაუმზადებიათ და საგვარეულო სასაფლაოზე დაუდგამთ. ადრე თუ “ამოწყვეტილი” ადამიანი ფიქრობდა “ღირსეულ გარდაცვალებაზე”, ახლა მათ რიცხვს შვილიანებიც შეემატნენ.
თითქოს ბავშვობაში დავბრუნდი, რადგან სწორედ ისეთი სიძლიერით ვიგრძენი სიკვდილის არსებობა, როგორც ბავშვობაში სიცოცხლის უძლეველობას განვიცდიდი. ვუყურებდი ამ “ცოცხლების სასაფლაოს” და მთელი ჩემი გონებით ვტიროდი, მაგრამ უკვე არა იმიტომ , რომ ბებია ტიროდა, არამედ იმიტომ, რომ “გარდაცვლილები” მეცოდებოდა.
ლელა გაფრინდაშვილი
2 თებერვალი 2011
