ინტერვიუ ფონდი ნიკლუზივის ჟურნალისთვის ”მე”

ჰომოსექსუალთა შესახებ ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული სტერეოტიპი საზოგადოებაში გავრცელებული გენდერული როლების ერთგვარ ინვერსიას წარმოადგენს. მითი გეების ფემინურობასა და ლესბოსელთა მასკულინობაზე, გენდერული სტერეოტიპების მსგავსად, ხშირად წინასწარგანწყობას ეფუძნება და არა მეცნიერულ ცოდნას. ანთროპოლოგიურმა თუ ეთნოგრაფიულმა კვლევებმა არაერთგზის დაადასტურა, რომ წარმოდგენები იმის შესახებ, თუ რას ნიშნავს “ტიპიური ქალი” ან “ტიპიური მამაკაცი” საკმაოდ ფარდობითი ცნებებია და შეიძლება იცვლებოდეს როგორც სხვადასხვა კულტურაში, ისე კონკრეტული საზოგადოების განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე. ერთადერთი, რაც ამ “მრავალფეროვნების” საერთო მახასიათებლად შეიძლება მივიჩნიოთ, გენდერული ასიმეტრიაა, რომელიც ვლინდება ქალის/მამაკაცის სტატუსსა და მდგომარეობაში საზოგადოებასა და მის ინსტიტუტებში და ასახავს კულტურაში არსებულ შეფასებებსა და მოლოდინებს სქესთან დაკავშირებით.

ლელა გაფრინდაშვილი: საუბარს ბოვუარის ცნობილი გამოთქმით დავიწყებ: “ქალებად არ იბადებიან, ქალებად ხდებიან”, რაც იმას ნიშნავს რომ სქესს კულტურა აწარმოებს. თავისთავად, დაბადება ამა თუ იმ სქესის წარმომადგენლად ჯერ კიდევ არ ნიშნავს ამა თუ იმ სქესის კუთვნილებას. მთავარია არა ის, რომელი სქესის წარმომადგენლად იბადები, არამედ რომელ სქესს მიგაწერს, მიგაკუთვნებს კულტურა. როდესაც ვსაუბრობთ სქესსა და სქესთან მიბმული როლების ადგილზე ამა თუ იმ კულტურაში, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ კულტურათა უმრავლესობა პატრიარქალურია, სადაც მთავარი სუბიექტი მამაკაცია. სწორედ ისაა დომინანტი ამ კულტურაში, ქალი კი – ობიექტია. მისი სქესი, სტატუსი, როლი, რაც მას მიეწერება, დაქვემდებარებულია. ჯონ სტიუატ მილის, უფრო ადრინდელი შრომას, სწორედ ასე ჰქვია “ქალთა დაქვემდებარებულობა”. საინტერესოა, თუ როგორ აისახება ეს ასიმეტრიულობა ენაშიც.

ილია ჭავჭავაძეს აქვს აქვს ერთი ძალიან საინტერესო წერილი “პატარა საუბარი”, რომელსაც ხშირად ვიშველიებ ხოლმე ამ გენდერზე საუბრისას. წერილს თავისი პრედისტორია აქვს და XIX საუკუნის 50-იან წლებს უკავშირდება, როცა პირველად გახდა ქალთა საკითხი აქტუალური საქართველოში. ილია იწყებს საკითხის პრობლემატიზაციას თუ როგორ ადგენს ენა ქალურობას და მამაკაცურობას და ამბობს, რომ გვაქვს ქალთან დაკავშირებული ცნება “დედაკაცი” და კაცთან დაკავშირებული – “მამაკაცი”. ამ კომპოზიტების პირველი მდგენელები (დედა და მამა), ანუ რეპროდუქციული როლის დომიონანტობა და უპირატესი მნიშვნელობა კულტურაში ხაზგასმულია როგორც კაცისათვის, ასევე ქალისათვის. აქვე ავტორი შენიშნავს, რომ “ვაჟკაცის” ანალოგიური ცნება ქალისთვის არ მოგვეპოვება. ხვდებით, ალბათ, რომ “ვაჟკაცი” უკვე მოღვაწე, საზოგადოებაშო, ოჯახს გარეთ მოქმედი კაცია და ამ სფეროში ქალი არ არის. ამ ნაკლის კომპენსაციაა გამონათქვამები: “მამალი ქალი”, “ვაჟკაცური ქალი”, “კაცის ტვინიანი ქალი”, სადაც სწორედ ქალის “მამაკაცურ” სფეროებში დაუშვებლობის თავისთავადობაა ხაზგასმული.

საინტერესოაა უკვე კომუნისტური, საბჭოთა ეპოქის ცნებებიც ამასთან დაკავშირებით: ნაციონალიზმის აღზევების პერიოდში დამკვიდრებული “დედაკაცი”, რომელიც, გასაბჭოებამდე სულ სხვა დატვირთვას ატარებდა, შეურაცხმყოფელი გახდა. საბჭოთა პერიოდში და დღესაც – გახსოვთ ალბათ ყოფილი თავდაცვის მინისტრის, ირაკლი ოქრუაშვილის სატელევიზიო გამოსვლა, როცა ანა დოლიძე “პირდაუბანელ დედაკაცად” მოიხსენია.

საინტერესოა რა ემართება ცნება “ქალს”. ილია ჭავჭავაძის ამ სტატიაში, “ქალი” გაიგივებულია რუსულ “ბაბასთან”, რომელიც რუსულ კულტურაში საგინებელი სიტყვაა და ქალის უარყოფითი თვისებების აკუმულაციას ახდენს. ავადსახსენებელი საბჭოთა პერიოდის შემდეგ ბრუნდება ეს ცნება, მაგრამ იგივე უარყოფითი აზრით, როგორითაც “დედაკაცი”. რომ დავაკვირდეთ და გავაანალიზოთ მედია სივრცეს, აღმოვაჩენთ, რომ “ქალი” უფრო იშვიათად გამოიყენება, ვიდრე “მანდილოსანი” და “ქალბატონი”. შეიძლება ასეთი ფრაზასაც კი მოკრათ ყური ტელევიზიით “მეძავი ქალბატონები...” ან “მანდილოსანი პატიმარი”. ამ გამონათქვამების კომიკურობას განაპირობებს სწორედ ის, რომ ის სოციალური შინაარსი, რომელსაც ვდებთ “მეძავში” და “პატიმარში”, არაფერ კავშირშია არც ქალბატონთან და არც მანდილოსანთან. ამგვარი უცნაური კომპილაცია იმაზე მიგვანიშნებს, რომ ქალი როგორც სოციალური სუბიექტი, როგორც პარიტეტული სუბიექტი ჩვენთან ჯერ კიდევ არაა დამკვიდრებული და ეს ენაშიც აისახება. ცხადია, უცვლელი რჩება მასკულინობა/ფემინურობასთან დაკავშირებული ასიმეტრია და შეფასებებიც კულტურაში...

საერთოდაც, ისეთი შეგრძნება მრჩება, თითქოს, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, ჩვენი საზოგადოება დემოკრატიულ გარდაქმნებსა და ლიბერალურ ფასეულობებზე ლაპარაკს უბრალოდ ითმენდა, როგორც რაღაც ტკივილს. ახლა რომ შევხედოთ ქართულ ტელესივრცეს, განსაკუთრებით საზოგადოებრივ მაუწყებელს, გრჩება შთაბეჭდილება, რომ უკვე მეტის მოთმენა აღარ შეუძლიათ. იმდენად მოწყვეტილები არიან იმ რეალობას, რომელშიც ვცხოვრობთ, რომ არხის ყურებისას შეიძლება იფიქრო, რომ ამ ხნის განმავლობაში ეს ადამიანები მარსზე ცხოვრობდნენ, იქ ჩაწერეს გადაცემები და ეხლა გვიჩვენებენ. თითქოს არც ომი ყოფილა, არც საკუთარი სახლებიდან გამოძევებული ადამიანები ჩანან, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანები ალბათ, არ ცხოვრობენ ქვეყანაში. არსად ჩანან რელიგიური უმცირესობები, აღარაფერს ვამბობ სექსუალურ უმცირესობებზე, რომელთა ხსენებაზეც ისტერიკა ემართება ბევრ ინტელექტუალსაც და საზოგადო მოღვაწესაც. თავი რომ დავანებოთ გია ჭანტურიას ქსენოფობიურ გამონათქვამებს, სოციალური სინამდვილისა და მრავალფეროვნების მიმართ მართლა არსებობს საზოგადოებაში გაურკვეველი ფობიები. შეიძლება იქიდან გამომდინარეც, მრავავლფეროვნება რომ ასახო, შენ უნდა იყო ემპატიური ზოგადად მრავალფეროვნების მიმართ. ან ინტერესი უნდა გქონდეს, ან განათლება უნდა გქონდეს ამ სფეროში ან უნდა გრძნობდე კომპეტენციას და შენი ადგილის მნიშვნელობა უნდა იცოდე. ამის მიხედვით თუ შევაფასებთ საზოგადოებას, საკმაოდ ბევრი მინუსი გვაქვს.

ეკა აღდგომელაშვილი: რადგან ცვლილებებსა და შეფასებებს შევეხეთ... ქართული კულტურა დასაშვებად მიიჩნევდა ქალის “გამამაკაცურებას”. ისტორიიდან ცნობილია თინა წავკისელის, მაია წყნეთელის, თამარ ვაშლოვნელის სახელები... მათ გმირებად მოიხსენიებენ და მათ ქცევასაც მისაბაძად თვლიდნენ. არ მახსენდება არც ერთი მაგალითი ჩვენი ისტორიიდან, როცა პირუკუ პროცესთან გვქონდეს საქმე – კაცის თუნდაც დროებით “გადედაკაცურებას” ვგულისხმობ – და დადებითად იყოს შეფასებული კულტურის მიერ.

ლ.გ. დავუბრუნდები ბოვუარს, რომ კულტურისათვის მნიშვნელოვანია ის, თუ ვინ არის სუბიექტი. კულტურაში, სხვა დანარჩენი, ყველა და ყველაფერი ემსახურება მას, როგორც სუბიექტს. მისი, როგორც სუბიექტის, როგორც ერთადერთობის შეუბღალაობას. ის ვინც აღწერს, შეისწავლის კულტურას, მას მხოლოდ დომინანტური იდენტობა აინტერესებს ან “სქესური” და არა “სექსუალური”. შეიძლება არიან, იყვნენ ასეთები, მაგრამ ან ძალიან ცოტა ვიცით მათ შესახებ, ან საერთოდ არაფერი. კულტურა იმახსოვრებს ამორძალებს, ის ქალური კი არ არის მისი სექსუალობის აზრით, ის არის მამაკაცური სოციალური აზრით. შეიძლება, ესეცაა ერთ-ერთი და მთავარი არგუმენტი, რომ კულტურისათვის მთავარია დაინახოს და შეამჩნიოს მხოლოდ ამორძალობასთან დაკავშირებული კონკრეტულად ასეთი თვისებები.

ამ ყველაფერს კიდევ ერთ საკითხთან მივყავართ, ნიშნავს თუ არა “ქალურობა” ქართულ კულტურაში “ქალურობას” ევროპული გაგებით? აქვს თუ არა ქალურ მომხიბვლელობას, სიკეკლუცეს ისეთივე მნიშვნელობა, როგორიც ევროპულ კულტურაში. არის თუ არა ეს თვისება გენერალური, გამომდინარეობს თუ არა მისგან ყველა სხვა მახასიათებელი.…

რაც შეეხება მამაკაცურობას, გაუთავებელი ომების ისტორიას თუ გავიხსენებთ, “მასკულინურობა” უშუალოდ უკავშირდებოდა მამაკაცის, როგორც მებრძოლის, მეომრის პრეზენტაციას...

ეკა აღდგომელაშვილი საომარი პროპაგანდისათვის საკმაოდ გავრცელებული მეთოდია ერთგვარი გენდერული მეტაფორიზაცია: “ჩვენის” მასკულინიზაცია და მტრის, როგორც “უცხოს” უკიდურესი გამოვლინების ფემინიზაცია. ფემინიზებული მამაკაცის ხატი კი თავის მხრივ, როგორც საუბრის დასაწყისში ავღნიშნეთ, კულტურაში ჰომოსექსუალ მამაკაცის სტერეოტიპს უკავშირდება. განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს რეპროდუქციული ფუნქციაც, რომელიც პრობლემატიზებულია ჰომოფობიურ რიტორიკაში...

ლელა გაფრინდაშვილი: თუ გავითვალისწინებთ ფემინურობა/მასკულინობის მიმართების ასიმეტრიულ, იერარქიულ ხასიათს კულტურაში, ასეთ კრიზისულ პერიოდში, ის რაც კულტურულად არის ლეგიტიმური, ის “ჩემიანს” მიეწერება, “სხვას”, “უცხოს” მიეწერება ფემინურობის ის პრედიკატები, რაც ჩვენთვის მიუღებელია. ეს ყოველთვის გამოიყენება იდეოლოგიის კომპონენტად... ომის დროს, განადგურების საფრთხე გემუქრება და ამიტომაც ააქტიურებ, პროპაგანდას უწევ ისეთ თვისებებს, იხსენებ ისეთ ისტორიულ მომენტებს რომელთანაც იდენტიფიცირებულია “ქართველობა”, “ვაჟკაცობა”. ბევრი რამეა ამ მხრივ საინტერესო.

საერთოდ, გარდამავალ პერიოდში, რა ტიპის პერიოდიც არ უნდა იყოს ის, ერთი იდეოლოგიის შეცვლა მეორით, მშვიდობიდან საომარ სიტუაციაზე გადასვლა თუ პირიქით, ასეთი დომინანტური კულტურული მოდელები, შეხედულებები, რწმენა-წარმოდგენები ირყევა. ბუნებრივია, რომ ამ დაძაბულ სიტუაციაში ადამიანები გაუცნობირებელად ეჭიდებიან იმას, რაც მათ მიაჩნიათ რომ უნდა გადარჩეს, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია. ჩვენ გვახსოვს პოსტსაბჭოთა ეპოქის გარიჟრაჟზე, როცა დისკუსიები იწყებოდა იგივე ქალთა უფლებების თაობაზე, დისკუსიების მეინსტრიმი იყო მეთორმეტე, ჰა-ჰა მეთექვსმეტე საუკუნე. არა საბჭოთა პერიოდი, არა დღევანდელობა, არამედ უშორესი წარსული. ეს რაღაცნაირად გასაღებს გვაძლევს კითხვაზე, რას ეჭიდება კულტურა, რა არის მისთვის ყველაზე ძვირფასი კრიტიკულ მომენტებში, რას მიიჩნევს კულტურა მისთვის არსებითად და ღირსახსოვრად.

ლელა გაფრინდაშვილი
ჟურნალი ”მე” N1 (10), 2009


ჭაბურღილების სქესი

ადამიანი მხოლოდ მაშინაა კეთილშობილი, თუკი იგი ცოცხალ და არაცოცხალ ბუნებას თანაბრად თანაუგრძნობს. ასეთი კი თითქოს პირველყოფილი, სამყაროში დედიშობილა მოხეტიალე, შემგროვებელი და მონადირე ადამიანი უფროა, ვიდრე მისი მემკვიდრე – ცივილიზაციისა და მეცნიერული რევოლუციების პირმშო.

მიმოიხედავ და აღმოაჩენ, რომ კეთილშობილება ნელ-ნელა უცხო ხილად იქცა. რა საკვირველია, ეს იმიტომ არ ხდება, რომ ადამიანში სათნოებათა მარაგი ამოიწურა. არა! უბრალოდ, ბუნების ეს უმშვენიერესი ქმნილება ყველას დაავიწყდა და მანაც დაივიწყა საკუთარი თავი.

როცა პირველყოფილი იდილიიდან გამოერკვა და მიხვდა, რომ მისი ტყის გადაღმა სხვისი, უცხო და განსხვავებული სივრცეა, მაშინვე “მიღმურის” მონახულების მიზანსწრაფვამ შეიპყრო. ჰოდა, - დაიწყო “ჩაკეტილი წრიდან გასვლის” და წრეგადასული მოპოვება-მისაკუთრება-დაცვის ეპოქა.

მოხვეჭის ვნება კი დაიკმაყოფილა, მაგრამ ბედნიერების განცდისგან დაიცალა. მოენატრა წარსული – ანიმიზმის პერიოდი, როცა ეგონა, რომ განგებამ ყველა საგანს და არსებას თანაბრად შთაბერა სული. ახლა კი სამყარო, ქარხნებისა და ფაბრიკების ალყაში მოქცეული, თითქოს სულისგან დაიცალა და განივთდა.

ადამიანის არსზე დაფიქრებულმა მკვლევარებმა მისი მარტოობა უფრო გაამძაფრეს: რაც არის, არის! ვერაფერს შეცვლი, შენი ბედი წინასწარგანსაზღვრულია ადრეული ბავშვობის განცდებით (ფროიდი) ან ეკონომიკური პირობებით (მარქსი).

კიდევ კარგი, რომ ქომაგებიც მალე გამოჩდნენ: შენ სამყაროს გვირგვინი ხარ, მისი არქიტექტორი, ძლევამოსილი არსი, სახელმწიფოსა და სამართლის ზრუნვის ობიექტი. ნუ დაგამძიმებს ვალდებულებები, რადგან მათ საპირწონედ, ჩვენ უფლებებით უზრუნველგყოფთ.

... ის მაინც მარტოა, დაღლილი და გაძარცვული. მისტირის წარსულს და ენატრება ადამიანის, ცეცხლის, წყლის, ჰაერის და მიწის ერთადერთობა. თუმცა, ხვდება, რომ ვეღარასოდეს დაუბრუნდება იდილიურ, მოკრძალებულ და თბილ წიაღს, რადგან ჩათრეულია ამაოების ორომტრიალში, - სწორედ ისე, როგორც წყალუხვ მდინარეში შესული გულზვიადი არსება, თავიდან რომ იოლად უმკლავდება აქოჩრილ ზვირთებს, მაგრამ როცა შუამდე მისული აღმოაჩენს, რომ ვეღარაფერს გახდება, - თავადვე ნებდება ბედის მდინარებას.

ადამიანი გვიან მიხვდა იმ სიავეებს, რაც ბუნების უხეშმა დამორჩილებამ, მისი მთლიანობის შერყევამ მოიტანა. მაგრამ დღესაც – ერთი ხელით რომ ხეს რგავს და ცოცხალ არსებას უვლის, მეორე ხელით იარაღს ეფერება, ერთი სიტყვით, რომ სიყვარულს ადიდებს, მეორე სიტყვით – სიძულვილს თესავს.

ბუნება, დედამიწა და ვარსკვლავები მხოლოდ “ომიდან” დაბრუნებულს ან გამოქცელს ახსენდება. ისიც ცოტა ხნით, - სანამ ახალი “ომი” დაიწყება.

დაგწყევლოს თეთრმა გიორგიმ!

ზაფხულის ეს დღე, თეთრი გიორგობა, ყველას უყვარს, რადგან ერთად იკრიბებიან და ლოცულობენ. შემდეგ, მზის ჩასვლამდე, ბალახზე სხედან, სადღესასწაულო კერძებს შეექცევიან და ლაღობენ.

დღესასწაული ჩინებულად წარიმართა. შთამბეჭდავი დღე გამოვიდა. დასასრულს, ხალხი მიმოიფანტა. სანთლის სუნითა და გაუთავებელი ლოცვების წარმოთქმით დაღლილი ხუცესი შვილმა თივით სავსე მარხილით წააბრძანა შინ.

ქალაქიდან ამოსულებიც ჩასხდნენ თავიანთ მანქანებში და კმაყოფილი ღიმილით დაგვემშვიდობნენ. უცნაური ის იყო, რომ ყველასთვის მოულოდნელად, ნახევარი გზიდან მობრუნდნენ და თავიანთი “ბედაურებით” სოფელს რამდენჯერმე შემოუარეს. ეს “აღლუმი” არავის ესიამოვნა და მეც - მთელი დღის ნეტარება რაღაც უცნაური სევდით შემეცვალა. ამას დაღლილობაც დაემატა და სახლში დაბრუნებულს, ძილი ადვილად მომერია. ღრმა ბურანში ჩავიძირე და ...

ვხედავ, ეს ქალაქელი მანქანები არსადაც არ წასულან, უვლიან და უვლიან სოფელს. ბოლოს ხეებზეც ავიდნენ, ყანები და სათიბები გადაჯეგეს, მდინარეში შეიჭრნენ, სიპ ქვებზე ბორბლები აღრჭიალეს და წისქვილებთან დაბანაკდნენ.

მალევე ავზნიანებივით დაირაზმნენ, გეზი ბოსლებისკენ აიღეს – კარები შტურმით შეამტვრიეს და თავზარდაცემული საქონელი შარაზე გამოყარეს. მოკლედ, იავარქმნეს იქაურობა.

ბოლოს, “წავედითო” ვიღაცამ დაიძახა. შარაზე გამოლაგდნენ და ნელი სვლით გაუდგნენ გზას. თუმცა, ყველაზე საშინელი რამ სწორედ მერე დაიწყო.

“მაოხრებლებმა” მდინარის გასწვრივ, რაღაც შავი კვამლი დატოვეს, რომელიც ზანტად ამოძრავდა, სახლებს მოედო და სახურავები გადახადა. ყველანი გარეთ გამოვცვივდით და მომხვდურის ნებას დავმორჩილდით: სულიერ კვამლს ბეღლებიდან გამოაქვს ყველის კასრები, ფქვილის კიდობანები, ჰაერში ატყორცნის და აუჩინარებს.

მალე ადამიანებზეც გადავიდა: სოფლის ბებიაქალი, დაუძლურებული ხუცესი, დურგალი და მისი მასწავლებელი ცოლი, მეთუნუქე, - ყველა ერთად შეყარა, ჩვენი ძაღლი “ბელხვა”, ბებიაჩემის ვარცლი და ქვასანაყიც ზედ მიაყოლა და ავისმომასწავებლად დაიგრიალა.

გული მწუხარებით ამევსო და ხმა ამოვიღე, უფრო ზუსტად – მრისხანება ამოვაფრქვიე:
- შე კუდიანო ქაჯო, დაგწყევლოს თეთრმა გიორგიმ!ამის თქმა იყო და სოფელს პირველადი სახე დაუბრუნდა, მაგრამ მე ისეთი ელდანაკრავი სახით გავიღვიძე, რომ დედაჩემის მამიდა მთელი ღამე შეშინებულის ლოცვას მიკითხავდა: “ შემოგილოცავ ნათალყვისა, ქალისა, კაცისა, დიდისა, პატარეისა, მტერისა, მოყვრისა, შავთვალიანისა, ჭრელთვალიანისა. ვინ იყოს შენი მთვალავი, ვინ იყოს შენი მღალავი, - ქვა დატკვიროს, ქვა შეჭამოს, ქვა გულზე დეიკიდოს, შენ ჯვარი დაგწეროს…... “ (დანარჩენი მერე!)

დაბინდულ ქლიავის ფერი

ეს ჩემი სიზმარი ბევრჯერ გამხსენებია. განსაკუთრებით მაშინ, როცა ქალაქური რუტინადან გამოქცეული, სადმე ბუნების სავანეში აღმოვჩნდებოდი. მაგრამ სტუდენტობის დროს კი თავი ისეთნაირად შემახსენა, რომ აღარასოდეს დამავიწყდება.

80-იანი წლების მიწურულს, ზურაბ კაკაბაძის პატარა წერილს წავაწყდი - “ბუნების დაცვის ერთი უცნობი ასპექტის შესახებ”.ქართველ ფილოსოფოსი ეკოლოგიის პრობლემათა დასავლური კონტექსტის ქართულ სინამდვილეში ტრანსლიაციას ცდილობს და თვალსაჩინოდ აღწერს ინდუსტრიალიზაციის საფრთხეებს: ბუნების გარდაქმნა და ბუნებრივი რესურსების გაუაზრებელი ხარჯვა როგორ ემუქრება არა მარტო სიცოცხლეს, არამედ - კულტურასაც. “ინდუსტრიული გარდაქმნები აუცილებლად გამოიწვევს ქვეყნების ბუნებრივ თავისებურებათა ნიველირებას და აქედან გამომდინარე კულტურათა წაშლა-დაკარგვას და საბოლოოდ, კაცობრიობის კულტურის უკიდურეს გაღარიბებას. ბუნების, ბუნებრივი გარემოს გადაგვარება, შესაბამისი ხალხის ხასიათისა და კულტურის, მისი ეროვნული სახის გადაგვარებას მოასწავებს”.

არადა, ლანდშაფტის სხვადასხვაობა კულტურათა თავისებურებებს აყალიბებს: კახური “მრავალჟამიერი”-ს მოსმენისას კავკასიონი გვახსენდება, გურული კრიმანჭულის ჰანგზე კი - ხუჭუჭა მთებსა და გორაკებზე “მორბენალი” ნაკადული. ტიპიური რუსული სიმღერა - ვრცელი ტრამალებისა და სტეპების წიაღში დაგვატარებს. გალაქტიონის “დაბინდულ ქლიავის ფერი” იმერეთთან ასოცირდება, ხოლო ლეონიძის ლექსი, - კახური პეიზაჟის მსგავსად, მკვეთრი და ჩახჩახაა.

ბუნების გადაგვარება კულტურათა უთანასწორო აღრევას, “გასაშუალოებას” გვიქადის:

“... ამიტომ გასაგები უნდა იყოს, რომ ბუნების დაცვისათვის აღძრული მოძრაობის აზრი არ ამოიწურება სიცოცხლის ელემენტარული პირობების დაცვის ამოცანით; კიდევაც რომ მოხერხდეს, ბუნების დიდი გარდაქმნების მიუხედავად, სიცოცხლის ელემენტარული პირობების შენარჩუნება, გადასაწყვეტი დაგვრჩება ერის სიცოცხლის გადარჩენის პრობლემა”.

ავტორი დაგვაფიქრებს იმაზეც, რომ ხშირად, ამ დაუოკებელი ნგრევის მესვეურები, თავს იმით იმართლებენ, რომ ბუნებრივი რესურსების ხარჯვის ასეთ ტემპს ადამიანის მზარდი საჭიროებები განაპირობებსო.

ბუნების დამცველები კი აღნიშნავენ, რომ ეს “საჭიროებები” ხელოვნურად არის შექმნილი, თავსმოხვეული და პრობლემის დასასურათხატებლად ასეთ ანეკდოტს იშველიებენ:

“ ერთ პატარა ქალაქში მოქალაქეები მოკლებულნი იყვნენ საკუთარ ავტომანქანებს, ისინი მაინცადამაინც არცა გრძნობდნენ საამისო საჭიროებას, რადგან მანძილების შედარებითი სიმცირის გამო, მისვლა-მოსვლას ფეხითაც იოლად ახერხებდნენ. ერთ მშვენიერ დღეს ვიღაცამ დიდი ქალაქიდან ინდუსტრიული პროგრესისა და, სახელდობრ, ავტოქარხნის მშენებლობის იდეა შემოიტანა. იდეა გავრცელდა და ბოლოს განხორციელდა კიდევაც – ქალაქში ავტოქარხანა ააშევეს, ამას, გასაგებია, თან მოჰყვა ქალაქისა და მასში სამოძრაო მანძილების ზრდა. რამაც, თავის მხრივ, მოქალაქეებისათვის საკუთარი სწრაფმავალი ტრანსპორტის საჭიროება წარმოშვა. რამდენიმე ხანში დიდი ქალაქიდან ავტოქარხნის მასშტაბის ზრდის იდეა იქნა შემოტანილი.; ქარხანა გაიზარდა და მასთან ერთად გაიზარდა ქალაქი, გაიზარდა მასში სამოძრაო მანძილები. მან, თავის მხრივ, გაზარდა საკუთარი ავტომანქანის ყოლის საჭიროება – აქამდე თუ ოჯახში ერთი საერთო მანქანა კმაროდა, ახლა მის თითოეულ წევრს ცალკე მანქანა დასჭირდა... ასე ხელოვნურად, ავტომანქანების წარმოების შედეგად, იქნა ნაწარმოები მათი საჭიროება...”

ეს ადგილი რამდენჯერმე წავიკითხე და რაღაც უცნაური ნაცნობი განცდა დამეუფლა. გამახსენდა ჩემი ბავშვობის სიზმარი: მოულოდნელი, უცხო, ქედმაღლური და თავზარდამცემი ინტერვენცია და წინააღმდეგობის შეუძლებლობით გამოწვეული სასოწარკვეთა.

დედობა და დედამიწა

ადამიანის ადგილს თანამედროვე სამყაროში მისი ძალაუფლების სტატუსი განსაზღვრავს. დაპყრობა-ფლობა-მორჩილების მარათონს ისინი ლიდერობენ, ვინც ყველაზე მეტად და მონდომებით ბურღავს დედამიწას და “ბურღავს” ადამიანის გონებას. კიდევ კარგი, რომ მომპოვებელთა, მონადირეთა და დამმონებელთა მტაცებლური ინსტიქტების წინააღმდეგ მებრძოლები ჯერ კიდევ არსებობენ. მათი ხმა, მბურღველებში, კასტრაციის შიშის ანალოგიურ ფობიებს იწვევს.

სამყაროს მომავლისადმი გულგრილობას, დედამიწის “ქონების” ანგარიშმიუცემელ ამოხაპვას და თქვლეფას გამუდმებით აკრიტიკებენ ფემინისტები და ბუნების “მორჯულების” სათავეს პატრიარქატში ხედავენ. ქალი, თავისი დედობის უნივერსალური უნარით, სამყაროზე ზრუნვის, მისი მთლიანობის გაფრთხილების და შენარჩუნების მომხრეა.

“არაფერი ისე ღრმად არ აკავშირებს ადამიანს ბუნებასთან, როგორც ქალის რეპროდუქციული სისტემა, რომელიც საშუალებას აძლევს მას, მთელ დანარჩენ ცოცხალ სამყაროსთან ერთად, მონაწილეობა მიიღოს სიცოცხლის დაბადებასა და მხარდაჭერაში. სწორედ ამითაა ქალი ბუნების ჭეშმარიტი შვილი, ამ ბუნებრივ სიმრთელეშია ჩადებული მისი სიძლიერის წყარო. (A. Collard, “Rape of the Wild. Man’s Violence against Animals and Eath”, London: Women’s Press, 1988).

მამაკაცი კი - უკიდეგანო ვოლუნტარიზმით ხარჯავს/ფლანგავს ბუნების და მისი ხელქვეითების რესურსებს, რადგან პატრიარქატის გარიჟრაჟიდან დღემდე, თავს სამყაროს ერთპიროვნულ ბატონ-პატრონად განიცდის. Aაი, რას წერს ამის შესახებ თავის წიგნში “ქალად დაბადებული” ადრიენ რიჩი:

“ადამიანის ცნობიერებაში უმნიშვნელოვანესი მომენტი დადგა მაშინ, როცა მამაკაცმა აღმოაჩინა, რომ ქალს ანაყოფიერებს არა მთვარე, გაზაფხულის წვიმა ან მიცვალებულთა სულები, არამედ - სწორედ ის, მამაკაცი და რომ ქალის მიერ მუცლით ნატარები და გაჩენილი ბავშვი, მისი შვილია, მისი უკვდავმყოფელი.” (Adrienne Rich, “Of Woman Born”, 1977).

ამ ცნობიერების რევოლუციამ კაცობრიობის ისტორიაში მომხდარ სიავეთა დიდი ნაწილი განაპირობა. ალბათ ამიტომაა, რომ ნავთობში ამოვლებული ჭაბურღილების შემხედვარეს, სულ ეს აზრი მახსენდება:

“....შეღწევა უდიდესი სიმბოლური მნიშვნელობის აქტია, რომლის საშუალებითაც მჩაგვრელი შედის ჩაგრულის სხეულში და იპყრობს მას, სჯის და აკონტროლებს...შეღწევის ყოველი აქტი თავდასხმაა, რომელიც არყევს მის თავდაჯერებულობას და აძაბუნებს მის შინაგან ძალებს….” (The Leeds Revolutionary Feminist Group). ადვილი მისახვედრია, რომ ამ ციტატაში ნაცვალსახელებში “მას” და “მის” ქალი და დედამიწა თანაბრად იგულისხმება.

ლელა გაფრინდაშვილი
”დრო მშვიდობისა”, 2009